Tikkende Tijdbom, nieuwe woorden en beelden voor gesprek over klimaatverandering

Recente onderzoeken naar klimaatverandering en de rol van de journalistiek daarin, wijzen op het belang van representatieve taal en beelden waarmee de ernst van de situatie belicht wordt en een wenkend perspectief geboden wordt (Schafer, 2020; Van Eck, 2021; ONeill et al.2023). In dit journalistieke living lab onderzoeken we het effect van taal en beelden in klimaatjournalistiek op de doelgroep jongvolwassenen.

In journalistieke beschrijvingen over klimaatveranderingen worden volgens Stibbe (2015) veelal ineffectieve metaforen gebruikt. Zo wordt regelmatig de metafoor van een tikkende tijdbom gebruikt. Daarmee wordt volgens Stibbe onterecht gesuggereerd dat we met een snelle actie de bom onschadelijk kunnen maken. Andere metaforen zetten veelal in op angst; dat zou vooral een verlammend effect hebben. Stibbe adviseert journalisten nieuwe metaforen te gebruiken die onze relatie met klimaatveranderingen beter weergeven (Stibbe, 2015).

Ook de in de journalistiek gebruikte beelden rondom klimaatverandering zijn volgens recente onderzoeken niet representatief en leiden tot verlamming (Schafer, 2020; ONeill et al.2023). Zo worden bij een hittegolf veelal foto’s getoond van mensen aan het strand; daarmee wordt de ernst van de situatie ontkend (ONeill et al. 2023). Tevens spelen ook journalistieke beelden regelmatig in op angst; dat zou resulteren in verlamming (Schafer, 2020).

Schafer (2020) en ONiell et al (2023) adviseren beelden te gebruiken waarin concrete acties en oplossingsrichtingen getoond worden bijvoorbeeld het gebruik van hernieuwbare energiebronnen of duurzame vervoersmiddelen. Deze beelden zouden een gevoel van zelfredzaamheid creëren en een sterk motiverend effect hebben. Vooralsnog worden deze beelden volgens Schafer in de journalistiek spaarzaam gebruikt omdat ze een lage attentiewaarde zouden hebben (2020).

In dit living lab van Fontys Journalistiek & het Nationaal Klimaat Platform vertalen we het lopende onderzoek naar taal-een beeldgebruik naar de Nederlandse journalistieke praktijk en brengen we effecten van oude en nieuwe begrippen en beelden in kaart.