© 2024 SURF
Om de geletterdheidsontwikkeling van jongs af aan te bevorderen, is het wenselijk dat leerkrachten het
schrijven van kleuters in spel functioneel stimuleren. Dit ontluikende schrijfgedrag is in beperkte mate
onderzocht en vindt in de praktijk nauwelijks plaats. In dit postdoconderzoek werd daarom onderzocht hoe
leerkrachten het ontluikend schrijfgedrag van kleuters kunnen herkennen en versterken. Deze vraag is
beantwoord door verschillende data te verzamelen tijdens drie ontwerpcycli, waarin samen met leerkrachten
thematische spelverhalen zijn ontworpen.
Zo is meer inzicht verkregen in hoe kleuters overleggen rondom schrijfproducten door video-opnames van
peerinteracties in thematische spelverhalen te analyseren. Gebleken is bijvoorbeeld dat kleuters verschillende
gesprekspraktijken inzetten om samen teksten te schrijven en dat die samenhangen met diverse contextuele
aspecten. Zo oriënteren kinderen elkaar op het gezamenlijk schrijven op verschillende manieren, afhankelijk
van wat ze samen schrijven (gezamenlijke/ individuele tekst). Daarnaast is onderzocht in hoeverre
leerkrachten aansluiten bij de (meertalige) geletterdheidsomgeving thuis en rondom school van de kleuters in
hun klas. Daaruit blijkt dat kinderen veel verschillende tekstsoorten tegenkomen in hun directe leefomgeving,
die nauwelijks gebruikt worden in kleuterklassen. Tegelijkertijd blijken die tekstsoorten minder meertalig dan
de thuistalen van de kinderen deden verwachten. Verder is door het cyclische ontwerponderzoek bijgedragen
aan de leerkrachtprofessionalisering, waarmee meer inzicht is verkregen in bruikbare elementen van een
professionaliseringstraject. Interviews en vragenlijsten maken duidelijk dat de houding en kennis van
leerkrachten ten aanzien van ontluikende geletterdheid sterk is veranderd en dat de ontwerpgerichte aanpak
gewaardeerd wordt. Daaruit blijkt dat de ontwikkelde en ingezette producten bruikbaar zijn, zoals:
samenvattingen en kennisclips van wetenschappelijke bronnen, reflectie- en intervisiewerkvormen, opgestelde
ontwerpprincipes en videobeelden. De opbrengsten zijn gedeeld op de website en zijn gedissemineerd in
wetenschappelijke- en vakpublicaties en -presentaties. Met het mede door dit project uitgebouwde
partnerschap met VCOG zien en benutten we nieuwe kansen om nog meer verbinding en samenwerking te
realiseren.
Dit onderzoek levert een bijdrage aan het bestrijden van laaggeletterdheid in de noordelijke provincies door met leerkrachten en pabo-studenten een werkwijze te ontwikkelen om het ontluikend schrijfgedrag van een- en meertalige kinderen te herkennen en te versterken. De voor- en vroegschoolse ontluikende geletterdheidsontwikkeling van jonge kinderen (2-7 jaar) vormt de basis voor latere formele lees- en schrijfinstructie en geletterdheidsontwikkeling. Hoewel ontluikende geletterdheidsontwikkeling vooral zichtbaar wordt in teken- en schrijfactiviteiten, is juist dit ontluikende schrijfgedrag nauwelijks onderzocht bij zowel één- als meertalige leerlingen, leidend tot professionele handelingsverlegenheid. Zo sluiten leerkrachten niet altijd optimaal aan bij ontluikend schrijfgedrag van (meertalige) kleuters en is onduidelijk hoe ze dit gedrag samen met leerzaam taalgebruik (school language) kunnen ontlokken en versterken in thematische spelverhalen. Omdat interactie tussen kinderen, peerinteractie, in spel zowel bevorderlijk kan zijn voor ontluikend schrijfgedrag als school language, luidt de onderzoeksvraag: Hoe kunnen (aankomende) leerkrachten het ontluikend schrijfgedrag en school language van jonge (één- en meertalige) kinderen herkennen en versterken in peerinteractie?
Deze vraag wordt beantwoord door ontwerpgericht onderzoek, waarin intensief met (aankomende) leerkrachten wordt samengewerkt. Door (video-)opnames van peerinteracties en schrijfproducten in thematische spelverhalen te analyseren, wordt meer inzicht verkregen in hoe één- en meertalige kleuters overleggen rondom dergelijke schrijfproducten en in voor hun ontluikend schrijfgedrag en school language stimulerende contexten. Door het cyclische onderzoekskarakter worden tegelijkertijd drie betekenisvolle thematische spelverhalen (door)ontwikkeld en wordt bijgedragen aan de professionalisering van (aankomende) leerkrachten. Tenslotte wordt meer inzicht verkregen in elementen van een potentieel professionaliseringstraject. De opbrengsten worden gedissemineerd in wetenschappelijke- en vakpublicaties en presentaties, en gedeeld middels een website waarop kennisclips en de (door)ontwikkelde thematische spelverhalen beschikbaar worden gesteld voor leraren(opleiders) en pabo-studenten. Met dit onderzoek kan de postdoc-kandidaat bijdragen aan de ambities van beide lectoraten, voortbouwen op zijn promotieonderzoek en zich ontwikkelen in het vormgeven van en leiding geven aan een onderzoeksproject.